ĐỀ BÀI: Nói về tính độc đáo của phong cách sáng tạo văn học, có ý kiến cho rằng:
“Nghệ thuật là lĩnh vực của cái độc đáo, vì vậy nó đòi hỏi người sáng tác phải có phong cách nổi bật, tức là có gì đó rất riêng, mới lạ, thể hiện trong tác phẩm của mình”
Em hãy chọn hai trong bốn phong cách của tác giả sau đây: Chế Lan Viên, Nam Cao, Nguyễn Tuân phân tích làm sáng tỏ ý kiến trên.
BÀI LÀM
Trong cuộc sống của chúng ta có biết bao điều rất khó định nghĩa hoặc khó định nghĩa một cách chính xác và đầy đủ. Chẳng hạn bạn sẽ trả lời thế nào nếu có câu hỏi: Nghệ thuật là gì? Nghệ thuật là cái đẹp – câu trả lời đúng nhưng không đủ. Nghệ thuật có khi là những đường nét man dại thô sơ trên những dụng cụ thời cổ đại, có khi là cách tạo ra một nhân vật làm cho mọi người đều khiếp sợ …. Vậy có nên chăng khi chúng ta chấp nhận quan điểm “ Nghệ thuật là tôi, khoa học là chúng ta”. Và cái tôi của Nghệ thuật đó biểu hiện như thế nào? Có thể đó là cái tôi duy cảm, cũng có thể là cái tôi mang tính công nhân, nhưng trước hết đó phải là cái tôi đầy cá tính và mang sắc thái riêng. Trong văn học cũng thế, nói về tính độc đáo trong phong cách sáng tạo, có ý kiến cho rằng: “ Nghệ thuật là lĩnh vực của cái độc đáo, vì vậy nó đòi hỏi người sáng tác phải có phong cách nối bật, tức là có gì đó rất riêng, mới lạ, thể hiện trong tác phẩm của mình”. Ý kiến trên rất bao quát nhưng cũng đưa ra được một khía cạnh mà nghệ thuật đòi hỏi: phong cách. Trong văn đàn Việt Nam, nói về phong cách có lẽ không ai có thể qua được Nam Cao và Nguyễn Tuân – hai tác giả truyện ngắn đặc sắc.
Nhà vật lý học nổi tiêng thế giới Einstein từng nói: “Trước hết là các nghệ sĩ lớn, sau đó mới đến các nhà khoa học, họ xứng đáng được hưởng hơn ai hết sự kính trọng của con người”. Nhà nghệ sĩ đó chính là nhà sáng tạo “cái đẹp để cứu vớt nhân loại”. Nghệ thuật là một khái niệm rất trừu tượng, nhưng nhiệm vụ mà nghệ thuật phải hoàn thành thật to lớn. Bởi thế người ta đưa ra một ý kiến thật đúng “ Nghệ thuật là cái độc đáo”. Thật vậy, tác động vào tâm hồn của con người không phải là chuyện dễ, để đột phá vào thế giới nhỏ bé riêng tư, nhà văn cần dùng một phương tiện cũng phải rất riêng đó là phong cách. Họa sĩ Ruskin đã nói rằng “Nghệ thuật – đó là sự mô phỏng tự nhiên”. Tuy quan điểm đó hoàn toàn không đúng, nhưng theo ý kiến trên ta thấy được cùng là sự mô tả, để tránh nhàm chán, người nghệ sĩ phải thêm vào tác phẩm sự sáng tạo để lại dấu ấn của riêng mình trên từng trang viết. Đây chính là phong cách, đặc điểm quan trọng nhất để nhận ra nhà văn qua tác phẩm của họ.
Truyện ngắn cũng là một lĩnh vực rộng lớn của văn học. Truyện ngắn Việt Nam bắt đầu khởi sắc từ những tác phẩm của Tự lực văn đoàn … nhưng đến thời điểm của Nam Cao thì loại hình văn học này mới đạt được đỉnh cao của nó. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, văn đàn Việt Nam không thiếu những tác giả tài hoa như Thạch Lam, Nguyễn Công Hoan … nhưng hai phong cách nổi bật nhất, theo tôi có lẽ là Nam Cao và Nguyễn Tuân. Không có một người nào đã từng theo dõi văn học nước nhà mà không biết đến dáng đi ngật ngưỡng trong cơn say và gương mặt lằn dọc của Chí Phèo trong truyện ngắn cùng tên được Nam Cao viết năm 1941. Phải nói rằng đây là một truyện ngắn thật xuất sắc mà trong đó Nam Cao đã bộc lộ phong cách của mình rất rõ rệt. Tác phẩm Chí Phèo ra đời muộn màng, khi Tắt đèn của Ngô Tất Tố và Bước đường cùng của Nguyên Công Hoan đã đứng sừng sững trên văn đàn Việt Nam. Vậy mà Chí Phèo không những không bị chìm đi mà còn tỏa sáng lấn át hai tác phẩm sớm ra đời. Tại sao vậy? Nguyên nhân chủ yếu là vì tác phẩm có nội dung tuy không mới nhưng lại rất lạ và rất riêng. Ông Nguyễn Đăng Mạnh đã nhận xét rằng: “khi Chí Phèo ngất ngưởng bước ra từ tác phẩm của Nam Cao, người ta nhận thấy rằng đây là hình ảnh thê thảm nhất của người nông dân trong xã hội”. Không biết Nam Cao đã mất bao nhiêu thời gian để quan sát, tìm hiểu và tạo nên tiếng chửi của Chí Phèo. Tiếng chửi của anh ta khó chịu lắm, nó thông thốc đập vào tai người đọc, nó như thách thức cả cuộc đời… Chí Phèo chửi mọi người mà như không chửi ai, không còn biết tại sao mình lại chửi. Chua xót hơn anh ta lại chửi cả “đứa chết mẹ nào” đã sinh ra anh ta. Tiếng chửi của Chí Phèo là một sự phủ nhận mạnh mẽ: phủ nhận xã hội, phủ nhận cả bản thân mình… Ngòi bút của Nam Cao mang tính khái quát hóa rất cao, qua tiếng chửi của Chí Phèo ta như thấp thấp thoáng đáng dấp của Binh Chức, Năm Thọ, những con người chịu một số phận tương tự như Chí Phèo: bị bần cùng hóa rồi lưu manh hóa.
Truyện ngắn Chí Phèo chứng tỏ bút lực cũng như phong cách của Nam Cao khá hoàn toàn. Có lẽ không ai ngoài Nam Cao có thể tạo cho Chí Phèo một dáng đi ngật ngưỡng, tiếng chửi chói tai mọi người và đôi mắt đỏ ngầu trừng trừng nhìn vào hiện thực để rồi chết ngộp trong hiện thực. Nam Cao đã thể hiện qua tác phẩm của mình qua cái tôi duy cảm, sự việc xảy ra trong tác phẩm di theo màu sắc tư tưởng của ông.
Cùng trong thời kỳ của Nam Cao nhưng Nguyễn Tuân là một nhà văn lãng mạn. Tập truyện Vang bóng một thời đã đưa tên tuổi ông vào vị trí rất cao trong văn đàn Việt Nam. Nguyễn Tuân là người nặng lòng hoài cổ, ông yêu mến và mong vớt vát được những nét đẹp để ấp ủ tâm hồn trong xã hội hiện đại. Thế mà Vang bóng một thời có một giọng văn của cụ già ngồi ôn lại năm tháng tươi đẹp đã qua trong cuộc đời mình. Chữ người tử tù là một truyện ngắn khá tiêu biểu trong chuỗi những hoài niệm nét đẹp xửa. Hẳn là ta không bao giờ quên được cái ngông ngạo của Huấn Cao, một người tù trước gông cùm và quan lại. Đó là nét đẹp tỏa sáng nhất mang đậm tính cách của nhà chí sĩ và trong đó cũng mang dấu ấn của phong cách Nguyễn Tuân.
Huấn Cao là người viết chữ đẹp có tiếng, nhưng đích thực là một nhà nghệ sĩ ông coi thường việc đó: “ Tính ông vốn khoảnh, trừ chỗ bạn bè thân thiết ông chẳng bao giờ cho chữ ai cả”. Huấn Cao biết rõ rằng chữ nghĩa là của thánh hiền, ông coi thường những kẻ khoa tay múa bút. Người ta thường nói văn tức là người, do vậy qua hình ảnh của Huấn Cao ta thấy thoáng hiện một Nguyễn Tuân với vầng trán cao rộng, với đôi mắt tinh anh, cũng ngẩng cao đầu trong thử thách, cũng khẳng định đem văn của mình ra làm món hàng mua bán.
Đối với vũ trụ bao la, bạn chỉ là một người nhỏ bé. Đối với một người, bạn là cả vũ trụ.
Khuyết danh
